КОЙШЫБАЕВ ЕРЛАН АЙТКАЛИЕВИЧ
«Құрылыс колледжі» КМҚК еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі техникалық инспекторы, арнайы пәндер оқытушысы
1. Еңбекті қорғау ұғымы
Еңбекті қорғау тиісті заңнамалық және өзге де нормативтік актілер негізінде қолданыстағы әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық, гигиеналық және емдеу-профилактикалық іс-шаралар мен еңбек процесінде адамның қауіпсіздігі, денсаулығы мен жұмыс қабілеттілігін сақтауды қамтамасыз ететін құралдар жүйесін білдіреді.
2. Еңбекті қорғау құқығы
Еңбекті қорғауға кәсіпорындармен, мекемелермен, кооперативтермен, фермерлік (шаруа) қожалықтарымен және басқа да ұйымдармен (бұдан әрі – кәсіпорындар) әртүрлі меншік және шаруашылық нысандарындағы, оның ішінде жекелеген жалдаушылармен еңбек қатынастарында тұрған барлық қызметкерлер; кооператив мүшелері; жоғары оқу орындарының студенттері және арнаулы орта оқу орындарының оқушылары және өндірістік практикадан және өндірістік оқытудан өтетін жалпы білім беретін мектептердің; әскери қызмет өткеруге байланысты емес жұмыстарға тартылған әскери қызметшілер; сот үкімі бойынша жазасын өтеп жүрген адамдар, олардың үкімдерді орындауды жүргізетін органдар айқындайтын кәсіпорындардағы жұмысы кезеңінде, сондай-ақ қоғам мен мемлекеттің мүддесі үшін ұйымдастырылатын кез келген басқа да еңбек қызметінің қатысушылары.
3. Еңбекті қорғау туралы заңнама
Қазақстан Республикасының Еңбекті қорғау туралы заңнамасы осы Заңнан және еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау және өндірістік орта жөніндегі басқа да заңнамалық және нормативтік актілерден тұрады.
Егер халықаралық шарттарда (келісімдерде) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделгендерге қарағанда еңбекті қорғауға қойылатын неғұрлым жоғары талаптар белгіленсе, онда халықаралық шарттың (келісімнің) қағидалары қолданылады.
Еңбекті қорғауды мемлекеттік басқару.
Еңбекті қорғауды мемлекеттік басқару жүзеге асырылады:
– Қазақстан Республикасының Үкіметі;
– Арнайы құрылған үкімет мемлекеттік орган және оның бөлімшелері жергілікті жерлерде.
4. Еңбекті қорғауды мемлекеттік басқарудың негізгі функциялары
Еңбекті қорғауды мемлекеттік басқару республикадағы ұлттық саясат қағидаттарын іске асырудан, осы саладағы заңнамалық және өзге де нормативтік актілерді, сондай-ақ өндіріс құралдарына, еңбек технологиясы мен ұйымдастырылуына, еңбекті қорғау жөніндегі заңнамалық және өзге де нормативтік актілердің сақталуын мемлекеттік қадағалауды ұйымдастыру мен жүзеге асыруға қойылатын талаптарды әзірлеуден тұрады және мынадай функцияларды жүзеге асырады:
– еңбекті қорғау жөніндегі заңнамалық актілердің салааралық нормативтік актілерін, стандарттарын, қағидаларын, нормалары мен жобаларын әзірлеу және бекіту;
– еңбек жағдайлары және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік нысаналы бағдарламаларды әзірлеу;
– еңбек жағдайларын жақсарту және еңбекті қорғау құралдарын өндіру жөніндегі қызметті экономикалық ынталандыру жүйесін құру;
– еңбекті қорғау мәселелері бойынша ғылыми зерттеулер жүргізу, осы мақсатта тиісті ғылыми ұйымдар құру;
– өндірістегі жазатайым оқиғаларды және кәсіптік ауруларды есепке алудың бірыңғай тәртібін белгілеу; еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғау бойынша келісілген бірыңғай есеп беру жүйесін әзірлеу және енгізу, басқарудың автоматтандырылған жүйесі негізінде еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғаудың жай-күйі туралы ақпараттық база құру;
– республикадағы еңбекті қорғаудың жай-күйі, авариялардың, өндірістік жарақаттанудың және кәсіптік аурулардың себептері туралы жыл сайынғы баяндамалар дайындау және халыққа ақпарат беру; республикада еңбекті қорғауды насихаттауды ұйымдастыру;
– өндірістік жарақаттанудың және кәсіптік сырқаттанушылықтың алдын алу мәселелері бойынша келісілген іс-шараларды жүргізу, қызметін үйлестіру;
– еңбекті қорғау құралдарын құру және шығару, кәсіпорындардың бұл іске экономикалық мүдделілігі;
– еңбекті қорғауға бөлінетін республикалық бюджеттен бөлінетін қаражатты бөлу.
Мемлекеттік басқару органдарының еңбекті қорғау саласындағы негізгі міндеттері мен өкілеттіктері.
Қазақстан Республикасының Үкіметі және басқа да мемлекеттік басқару органдары:
– еңбекті қорғау саласындағы ұлттық саясатты қалыптастырады және іске асыруды қамтамасыз етеді;
– еңбек жағдайларын қорғау мен жақсартудың мемлекеттік бағдарламасын бекітеді;
– министрліктер мен мемлекеттік басқарудың басқа да орталық органдарының салауатты және қауіпсіз еңбек жағдайларын жасау жөніндегі функцияларын айқындайды;
– еңбекті қорғауға арналған шығындарды қаржыландыру тәртібін айқындайды.
Үкімет арнайы құратын мемлекеттік орган:
– мемлекеттік деңгейде еңбекті қорғауды кешенді басқаруды жүзеге асырады;
– министрліктердің, мемлекеттік басқарудың басқа да орталық органдарының, жергілікті атқарушы билік органдарының және кәсіпорындардың, еңбек жағдайлары саласындағы өзге де бірлестіктердің (гигиена және өндірістік орта)жұмысын үйлестіреді;
– еңбекті қорғау жөніндегі мемлекеттік бағдарламаларды әзірлеуді ұйымдастырады және оның орындалуын бақылайды;
– еңбекті қорғау бойынша ғылыми зерттеулерді ұйымдастырады және үйлестіреді;
– еңбекті қорғауды мемлекеттік қадағалауды жүзеге асырады;
– еңбек жағдайларына мемлекеттік сараптаманы жүзеге асырады;
– халықаралық ынтымақтастыққа қатысады;
– кәсіпорындардан еңбекті қорғау мәселелері бойынша ақысыз ақпарат алады.
Осы органның еңбекті қорғау мәселелері жөніндегі шешімдері барлық министрліктер, ведомстволар мен кәсіпорындар үшін міндетті.
5. Еңбек қызметі процесінде Еңбекті қорғау құқығының кепілдігі
Егер қызметкердің денсаулығына немесе өміріне қауіп төндіретін жағдай туындаса, ол жұмысты дереу тоқтатады және бұл туралы әкімшілікке хабарлайды, ол расталған кезде жұмысты тоқтата тұруға және осы қауіпті жою үшін шаралар қабылдауға міндетті. Бұл жағдайда қызметкердің жұмысты орындаудан бас тартуы оған ешқандай тәртіптік, құқықтық, экономикалық және басқа санкцияларға әкеп соқтырмайды, оған бұзушылықты жою үшін қажет болған барлық кезең үшін орташа жалақы төленеді.
Мұндай жағдайдың болу фактісін кәсіпорынның еңбекті қорғау қызметінің мамандары, ал жанжал туындаған жағдайда – мемлекеттік еңбек инспекциясы растайды.
Әкімшілік қадағалау және бақылау органдарымен расталған еңбекті қорғау туралы заңнаманы бұзған жағдайда, еңбек шарты (келісімшарт) қызметкердің өтініші бойынша оған үш айлық орташа жалақы мөлшерінде жәрдемақы төлей отырып бұзылуы мүмкін.
Кәсіпорынның (объектінің) жұмысы еңбек қауіпсіздігі талаптарына сәйкес келмеуіне байланысты тоқтатылған жағдайда, қызметкердің тоқтата тұрудың бүкіл кезеңіне орташа жалақысы сақталады.
Қызметкерде кәсіптік аурудың бастапқы белгілері анықталған кезде әкімшілік медициналық қорытынды негізінде оны қайта біліктілік кезеңіне орташа айлық жалақысы сақтала отырып, бірақ 12 айдан аспайтын басқа жұмысқа ауыстыруға тиіс.